Msza Święta za Ojczyznę rozpoczęła uroczystość poświęcenia pomnika-mogiły dziewięciu żołnierzy wojsk polskich, którzy zginęli w walkach z Armią Czerwoną w Puszczy Białowieskiej. Żołnierze ci polegli w dwóch okresach: w końcu lipca 1920 roku, gdy trwała ofensywa Armii Czerwonej na Warszawę, oraz w połowie września 1920 roku, kiedy po zwycięskiej Bitwie Warszawskiej ofensywa polskich armii formowała front nad Niemnem do decydującej Bitwy Niemeńskiej.
W homilii Metropolita przedstawił zarys najcięższych walk z Armią Czerwoną, które miały tu miejsce w dniach 26-28 lipca 1920 roku. Armia Czerwona po zajęciu Grodna (19 lipca) parła na Warszawę. 28 lipca bolszewicy opanowali Białystok, gdzie zainstalowali tzw. Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski pod przewodnictwem Juliana Marchlewskiego i Feliksa Dzierżyńskiego. Miał on stanowić rząd przyszłej komunistycznej Polskiej Republiki Sowieckiej. 1 sierpnia Armia Czerwona zajęła Brześć nad Bugiem.
Polskie wojska były w odwrocie na całej linii frontu i zmierzały do przegrupowania dla obrony Warszawy. Przez Puszczę Białowieską w dniach 26-28 lipca przechodziły 2. Pułk Piechoty Legionów i 56. Pułk Piechoty Wielkopolskiej. Mimo odwrotu, polscy żołnierze bili się dzielnie. Tylko jednego dnia − 27 lipca − na obszarze Puszczy miały miejsce aż cztery bitwy z bolszewikami: pod Cichowolą, Białowieżą, Białym Laskiem i Krynicą (Cichowola, Biały Lasek i Krynica są dziś w białoruskiej części Puszczy).
O wysokim morale żołnierzy świadczy fakt, że wracano po rannych, wynoszono ich z pola walki (byli później transportowani pociągami do szpitali wojskowych m.in. w Krakowie). Zabierano poległych, aby ich godnie pochować.
W tych trzech dniach (26-28 lipca) zginęło siedmiu oficerów i żołnierzy z obydwu pułków. Wśród nich kapitan Konstanty Orzechowski, rodowity białowieżanin, odznaczony pośmiertnie Orderem Wojennym Virtuti Militari. Bohaterskich żołnierzy na białowieski cmentarz odprowadzał kapelan 2. Pułku Piechoty Legionów, ks. Władysław Patrycy Antosz.
"Ten pomnik jest wymowną lekcją dla nas, abyśmy i my każdego dnia bronili wiary - zakończył homilię abp. T. Wojda. - Módlmy się za wszystkich mieszkańców obszaru Puszczy Białowieskiej, aby byli silni wiarą i patriotyzmem".
Po Mszy św., koncercie pieśni patriotycznych w wykonaniu Chóru Leśników Puszczy Białowieskiej i wykładzie Marka Gajewskiego z Muzeum Wojska w Białymstoku o historii wojny polsko-bolszewickiej, Metropolita, kapłani, wierni i zaproszeni goście udali się na białowieski cmentarz ekumeniczny, zarządzany przez prawosławną parafię pw. św. Mikołaja Cudotwórcy.
Na tym właśnie cmentarzu starsi mieszkańcy Białowieży wskazywali niewielki wzgórek porośnięty trawą jako miejsce "grobów legionistów". W roku 2020, na 100-lecie zwycięstwa w wojnie polsko-bolszewickiej, grupa parafian z parafii katolickiej pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus z ks. proboszczem Bogdanem Popławskim podjęła starania o odszukanie - poprzez kwerendy archiwalne - informacji o pochowanych tam żołnierzach. W ich wyniku ustalono, iż na białowieskim cmentarzu pochowano dziewięciu żołnierzy Wojska Polskiego, ustalono ich tożsamość, rangę wojskową, przynależność pułkową i datę śmierci.
Parafianie i ks. proboszcz podjęli wówczas decyzję odbudowania pomnika-mogiły bohaterskich żołnierzy. W inicjatywę włączyli się leśnicy z Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku, członkowie Białowieskiego Stowarzyszenia Dziedzictwa Puszczy, dyrekcja i nauczyciele Technikum Leśnego w Białowieży, białostocki oddział Instytutu Pamięci Narodowej oraz Wójt Gminy Białowieża. Plan zbudowania pomnika na miejscu mogiły uzgodniono z zarządcą cmentarza, ks. Sergiuszem Korchem, proboszczem parafii prawosławnej, który bardzo życzliwie odniósł się do tej inicjatywy.
21 września po Mszy św. przy pomniku-mogile, w asyście pocztów sztandarowych wojska, straży pożarnych, policji, leśników i pracowników parku narodowego, licznie zebrali się goście i mieszkańcy Białowieży. Po krótkich przemówieniach przedstawicieli władz lokalnych i wojewódzkich, Metropolita Białostocki dokonał poświęcenia pomnika. Następnie ks. Bogdan Popławski poprowadził modlitwę Anioł Pański, a ks. Sergiusz Korch odmówił modlitwę prawosławną za poległych żołnierzy. Uroczystość zakończyło złożenie wieńców.
Po uroczystości, podczas poczęstunku przygotowanego przez leśników w Ośrodku Edukacji Leśnej "Jagiellońskie", organizatorzy dzielili się z abp. Wojdą i zaproszonymi gośćmi radością nie tylko z odtworzenia mogiły i przywrócenia pamięci o bohaterskich żołnierzach 1920 roku, ale także ze wspaniałej współpracy różnych osób i środowisk, które zjednoczyła inicjatywa parafii katolickiej w Białowieży.
Uroczystość 21 września w Białowieży objęli honorowym patronatem: Minister Obrony Narodowej Mariusz Błaszczak oraz Prezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Jarosław Szarek.
