Spotkanie w Centrum Wystawienniczo-Konferencyjnym Archidiecezji Białostockiej poprowadzili o. dr Adam Żak SJ, koordynator ds. ochrony małoletnich przy Konferencji Episkopatu Polski i mgr Krystyna Dudzis, psychoterapeutka, pedagog, seksuolog i specjalistka nauki o rodzinie, współpracująca z Centrum Ochrony Dziecka w Krakowie.
O. Adam Żak SJ w wystąpieniu pt. „Jak «problem» stał się wielkim kryzysem współczesnego Kościoła” przedstawił genezę zjawiska, jakim jest wykorzystanie seksualne nieletnich. „Problem wykorzystywania seksualnego jest problemem społecznym, który dotyczy również Kościoła. Brak uznania problemu społecznego sprzyja temu, że także w Kościele problem ten jest minimalizowany, a czasem się zaprzecza jego istnieniu, przyjmuje się, że ofiara sobie z nim poradzi, niewłaściwie reaguje się duszpastersko, niesłusznie obawiając się o reputację Kościoła” – podkreślał.
Prelegent nawiązał do kryzysu w Kościele amerykańskim, który miał miejsce w pierwszych latach naszego stulecia i scharakteryzował dwie jego fazy, podkreślając proceder „płacenia ceny milczenia” i prób „ratowania kapłaństwa” sprawców wykorzystania seksualnego przez przenoszenie ich do innych placówek. Wskazując na popełnione błędy, zaprezentował właściwą reakcję Kościoła na fakty wykorzystywania nieletnich przez osoby duchowne wyrażoną w wypowiedziach kolejnych papieży: Jana Pawła II, Benedykta XVI i Franciszka oraz w oficjalnych dokumentach Stolicy Apostolskiej, a także w konkretnych decyzjach dotyczących poszczególnych hierarchów.
Podkreślił, że problem leży nie tylko w grzesznych czy karalnych zachowaniach poszczególnych osób, ale także w przyjęciu odpowiedzialności instytucjonalnej za wyrządzone zło. Ukazując obecną sytuację i tło kryzysu Kościoła w Polsce przywołał dane dotyczące wykorzystania seksualnego małoletnich w ostatnim dziesięcioleciu. Zaprezentował także liczbę zgłoszonych przypadków wykorzystania w diecezjach w latach 1990-2020.
Zwrócił uwagę, że obecnie najważniejsze zadanie stojące przed Kościołem w Polsce wiąże się z wejściem na drogę „odpowiedzi ewangelicznej”. „Tylko Kościół oczyszczony będzie wiarygodny. Należy zatem wprowadzić w życie kryteria ewangeliczne, uwierzyć, że ten kryzys, który dotknął wspólnotę Kościoła, spowoduje podjęcie intensywnych działań zmierzających do jej oczyszczenia, nie lekceważyć złości ludzi, zacząć słuchać ofiar, nie relatywizować krzywdy, uznać, że nie ma alternatywy dla prawdy” – stwierdził prelegent.
Jednocześnie zauważył, że podejmowane w tej kwestii działania mają wyrażać troskę o świętość Kościoła i o jego służebną misję; powinny „przywracać blask Ewangelii”, „praktycznie potwierdzać, że człowiek jest drogą Kościoła i naśladować Chrystusa”.
Koordynator ds. ochrony małoletnich przy Konferencji Episkopatu Polski wyjaśniał, że strategia prewencyjna w najbliższych latach powinna opierać się na prawdzie, znajomości procedur, szkoleniach dotyczących prewencji. „Powinniśmy działać jak ludzie wiary, mamy być świadkami Ewangelii, a nie obrońcami sprawcy lub instytucji” – mówił.
Zaprezentował również schemat systemu prewencji (obejmujący delegatów diecezjalnych i zakonnych przyjmujących zgłoszenia, duszpasterzy ofiar i rodzin, kuratorów sprawców przestępstw, osoby odpowiedzialne za prewencję, delegata KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży, koordynatora KEP) oraz scharakteryzował struktury wykonawczo-pomocowe i eksperckie oraz zadania rady Delegata KEP.
W drugiej części szkolenia mgr Krystyna Dudzis zarysowała skalę zjawiska nadużyć wobec nieletnich w społeczeństwie polskim, podkreślając, że zarówno w Kościele, jaki i w innych społecznościach istnieje w ostatnich latach pewna dynamika, która wskazuje na to, że dojrzewamy do przekonania, że „są to naprawdę poważne przestępstwa, które trzeba zgłaszać, że mają miejsce zachowania, które muszą być karane i które trzeba zwalczać”.
Zwracając się do osób, które na co dzień pracują z dziećmi i młodzieżą, nie tylko wskazała symptomy, poprzez które można rozpoznać, że dziecko jest krzywdzone, ale również w jaki sposób rozpoznać sprawcę takich czynów.
Wskazała na potrzebę pomocy i towarzyszenia osobom skrzywdzonym, oczekiwań osób skrzywdzonych wobec Kościoła, konsekwencji wykorzystania seksualnego, długotrwałych skutków – emocjonalnych, psychicznych i duchowych – wykorzystania seksualnego oraz czynników ryzyka i czynników ochronnych.
Prelegentka wyjaśniała, że większość sprawców (niezależnie od tego, czy duchownych czy nie) stanowią osoby, które mają problemy z własną dojrzałością i seksualnością, lub które przeżyły różnego rodzaju traumatyczne doświadczenia w swoim środowisku, związane np. z przemocą, a także na wpływ pornografii na późniejsze zachowania.
Przestrzegała przed „lojalnością środowiskową”, czyli tendencją do ochrony sprawcy i wskazywała na potrzebę pracy w zespole, która jest niezbędna by pomóc osobie skrzywdzonej. Podjęła również temat seksualnego wykorzystywania osób z niepełnosprawnością, zwłaszcza intelektualną, seksualnego wykorzystywania dzieci, w tym dziecięcej prostytucji, problem ochrony dzieci w internecie, a także przedstawiła metody leczenia sprawców.
Na zakończenie zaprezentowała instytucje, które powstały, aby tworzyć skuteczny system prewencji. „Najskuteczniejszą prewencją jest podnoszenie poziomu świadomości, czyli przezwyciężanie ignorancji i lęku” - dodała.
„To spotkanie jest potwierdzeniem tego, że Kościół białostocki jest synodalny: chcemy także ze sobą rozmawiać o trudnych problemach i wzajemnie się słuchać” – mówił w podsumowaniu abp Józef Guzdek.
Metropolita białostocki prosił, aby nikomu „nie zabrakło trzeźwego myślenia w ocenie zachowań i sytuacji, które muszą budzić niepokój i nie przystają do wieku, profesji i zajmowanych stanowisk”.
Podkreślił też, że niezwykle ważne jest korzystanie z wiedzy i profesjonalnej pomocy osób, które są przygotowane do kwestii ochrony dzieci i młodzieży w sytuacjach zagrożeń i nadużyć ze strony dorosłych.
Szkolenie zostało zorganizowane przez Archidiecezję Białostocką przy współpracy z Fundacją św. Józefa w ramach prewencji nadużyć seksualnych wobec nieletnich.
