15-077 Białystok
ul. Warszawska 48

tel. Portiernia: 85 - 732 40 40
tel. Dyrektor: 85 - 732 40 44
tel. Kustosz Archiwum: 85 - 732 40 41
tel. Kustosz Muzeum: 85 - 732 40 48
tel. Kierownik Archiwum Metrycznego: 85 - 732 40 51

e-mail archiwum: lp.laibihcra@baa
e-mail muzeum: lp.laibihcra@bam

strona internetowa: https://arch.apogelion.pl/


Dyrektor
ks. dr Tadeusz Kasabuła

Kustosz Archiwum
ks. dr Adam Szot

Kierownik Archiwum Metrycznego
ks. mgr lic. Andrzej Górski

Godziny pracy:
pon. 7.30-15.30, wt. 7.30-15.30, śr. 10.00-18.00, czw.7.30-15.30, pt. 7.30-15.30

Godziny zwiedzania wystaw muzealnych i korzystania z czytelni Archiwum
pon. 9.00-13.00, wt. 9.00-13.00, śr. 13.00-17.00, czw. 9.00-13.00, pt. 9.00-13.0

Archiwum Metryczne udostępnia księgi do poszukiwań genealogicznych w poniedziałki, wtorki, czwartki i piątki w godz. 9.00 – 13.00 oraz w środy w godz. 13.00 – 17.00, po uprzednim kontakcie telefonicznym. Miejsce w czytelni należy zarezerwować pod numerem telefonu: (85) 732 40 40. Potrzebna jest znajomość języka rosyjskiego, gdyż wiele metryk jest spisanych w tym języku.
W poszukiwaniach genealogicznych można korzystać z ksiąg metrycznych mających więcej niż 100 lat.

Zasady korzystania ze zbiorów Archiwum i Muzeum Archidiecezjalnego

w okresie stanu epidemii koronawirusa

  1. Ze względu na epidemię koronawirusa, Archiwum i Muzeum Archidiecezjalne w Białymstoku (dalej: AMAB) wprowadza do odwołania ograniczenia w bezpośrednim dostępie do przechowywanych zbiorów archiwalnych i muzealnych.
  2. Rekomendowaną formą kontaktu z AMAB jest droga korespondencyjna lub telefoniczna. Wszelkie zapytania prosimy kierować drogą e-mailową na adres aab@archibial.pl (w sprawach archiwalnych) lub mab@archibial.pl (w sprawach muzealnych), pocztą tradycyjną albo umieszczając pisemne zapytanie w skrzynce pocztowej umieszczonej przy wejściu do budynku.
    Uwaga! Korespondencja powinna zawierać dokładne objaśnienie sprawy, w przypadku próśb o kwerendę genealogiczną lub urzędową przynajmniej przybliżone daty i miejsca faktów genealogicznych, a także dane i adres zwrotny nadawcy. Korespondencja anonimowa nie będzie rozpatrywana.
  3. Osobista wizyta w czytelni Archiwum jest możliwa tylko w pilnych okolicznościach, wyłącznie w celach urzędowych i naukowych, po uprzednim telefonicznym uzgodnieniu jej terminu (tel. /85/ 732 40 40). W wymienionych wypadkach należy udokumentować potrzebę wizyty w czytelni. W przypadku konieczności skorzystania z zasobu do celów naukowych należy przedstawić pismo od jednostki nadrzędnej (Dziekan Wydziału, Dyrektor Instytutu, Promotor pracy naukowej… itp.) z precyzyjnym określeniem celu kwerendy, tematu pracy itd. Należy to zrobić bezpośrednio po wejściu do budynku, kontaktując się z dyżurnym pracownikiem przez interkom. Samodzielne kwerendy genealogiczne prosimy odłożyć na przyszłość lub skierować zapytanie drogą korespondencyjną.
  4. W obecnych okolicznościach nie ma możliwości korzystania z oryginałów materiałów archiwalnych. Dostępny jest tylko zasób Archiwum w wersji cyfrowej na terminalach komputerowych w czytelni.
  5. Czytelnia Archiwum jest czynna od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00-12.00.
  6. W czytelni Archiwum mogą przebywać jednocześnie dwie osoby.
  7. Wchodzący i przebywający w Archiwum zobowiązani są do stosowania własnych środków ochrony osobistej w formie jednorazowej maseczki i rękawiczek oraz do stosowania się do poleceń pracowników, zwłaszcza dotyczących przestrzegania zasad bezpieczeństwa epidemiologicznego.
  8. Niezastosowanie się do powyższych zasad będzie skutkowało odmową wejścia na teren obiektu.
  9. Powyższe zasady obowiązują od 11 maja 2020 r.


Dyrektor
Archiwum i Muzeum Archidiecezjalnego
w Białymstoku



Uwaga!

W związku z wprowadzeniem w życie w dn. 25 maja 2018 r. rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych (RODO) wszystkie osoby korzystające z Archiwum Archidiecezjalnego zobowiązane są do przestrzegania powyższego rozporządzenia.

Państwa Unii Europejskiej dostosowują swoje prawo wewnętrzne do tego rozporządzenia. Rozporządzenie daje m.in. kościołom i innym związkom wyznaniowym możliwość stosowania prawa wewnętrznego w tym zakresie, pod warunkiem dostosowania już istniejących przepisów kościelnych do nowego rozporządzenia unijnego (art. 91 RODO).

Konferencja Episkopatu Polski wydała „Dekret ogólny w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych w Kościele katolickim”. Dekret KEP dostosowuje wewnętrzne regulacje Kościoła w Polsce dotyczące systemu ochrony danych osobowych do przepisów unijnego rozporządzenia.

W przypadku wątpliwości należy odnieść się do Kancelarii Kurii Metropolitalnej lub do wyznaczonego Diecezjalnego Inspektora Danych Osobowych Archidiecezji Białostockiej.


Dzieje Archiwum

Białystok stał się tymczasową siedzibą arcybiskupa metropolity wileńskiego w 1945 r. Arcybiskup Romuald Jałbrzykowski został zmuszony do opuszczenia Wilna i przeniesienia stolicy arcybiskupstwa na południowo-zachodni skrawek archidiecezji wileńskiej - do Białegostoku. Tu po II wojnie światowej funkcjonowały urzędy i instytucje kościelne przeniesione z Wilna: Kuria Arcybiskupia, Sąd Arcybiskupi, Wydział Teologiczny Uniwersytetu Stefana Batorego, Wyższe Seminarium Duchowne, Kapituła Bazyliki Metropolitalnej Wileńskiej. Z upływem lat niektóre z nich uległy przekształceniu wskutek wykształcenia w Polsce odrębnej struktury administracji kościelnej. Największe zmiany nastąpiły po 1991 r. kiedy to papież Jan Paweł II podniósł Białystok do rangi stolicy diecezji, a następnie w 1992 r. - archidiecezji i metropolii. Kancelarie powyższych instytucji wytwarzały nowe akta i dokumenty. Zrodziła się konieczność prowadzenia już nie tylko kancelarii biskupiej, ale także założenia archiwum diecezjalnego tym bardziej, że rzeczą palącą stało się zachowanie od zniszczenia wiele cennych akt, w tym ksiąg metrycznych znajdujących się w parafiach diecezji.

Pierwsze próby zorganizowania archiwum diecezjalnego zostały podęte w 1975 r. przez administratora archidiecezji w Białymstoku, bp. Henryka Gulbinowicza,. Z jego inicjatywy profesorowie Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Stanisław Litak i Wiesław Müller, uporządkowali księgozbiór i archiwum parafii pw. Wniebowzięcia NMP (prokatedralnej) w Białymstoku.

Chociaż bp E. Kisiel, powołując na stanowisko dyrektora Archiwum Diecezjalnego w Białymstoku ks. dr. Tadeusza Krahela dokumentu erekcyjnego nie wystawił, to jednak datę jego nominacji z 25 października 1980 r. należy uznać za początek funkcjonowania tegoż archiwum.

Archiwum Archidiecezjalne w Białymstoku przez długie lata borykało się z problemami lokalowymi. Pierwotną bazę materiałową dla archiwum stanowiły akta zgromadzone w salce nad zakrystią kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (prokatedry białostockiej). W 1975 r. zgromadzone tam archiwalia i książki zostały przeniesione do pomieszczeń na jednej z dwóch wież kościoła i do przylegającej doń galerii nad nawą boczną. W 1979 r. na polecenie bp. E. Kisiela materiały archiwalne zostały przewiezione z prokatedry i umieszczone w dwóch salach w budynku Archidiecezjalnego Wyższego Seminarium Duchownego w Białymstoku. Pokaźny zbiór starodruków (ok. 1200 woluminów) został przekazany Bibliotece AWSD, gdzie do dnia dzisiejszego jest przechowywany. Mianowanie dyrektorem archiwum ks. T. Krahela w 1980 r. stworzyło możliwość udostępniania zbiorów naukowcom i innym zainteresowanym osobom, zwłaszcza alumnom seminarium duchownego piszącym prace magisterskie i dyplomowe.

Dzięki życzliwości zarządu AWSD w Białymstoku, które przystępując do budowy gmachu biblioteki w latach 1994-1998 uwzględniły jednocześnie potrzeby archiwum, jedno skrzydło budowanego obiektu przeznaczono specjalnie na Archiwum Archidiecezjalne. Archiwalia przeniesiono do nowych pomieszczeń w 1998 r. Na archiwum składały się cztery kondygnacje pomieszczeń magazynowych, pracownia archiwalna i gabinet dyrektora. Czytelnia była wspólna dla archiwum i biblioteki i tam też udostępniano zainteresowanym archiwalia.

Ks. dr T. Krahel zadbał również o wyposażenie pracowni archiwalnej. Za fundusze uzyskane z „Renovabis” zakupiono komputer z drukarką, kserokopiarkę i czytnik do mikrofilmów. Gabinet dyrektora urządzono w ramach projektu wyposażania biblioteki seminaryjnej. W pomieszczeniach magazynowych wykorzystano stare regały.

Dnia 1 marca 2001 r. nowym dyrektorem Archiwum Archidiecezjalnego w Białymstoku został ks. dr Adam Szot. Od tego dnia archiwum stało się instytucją kościelną, z której naukowcy i badacze przeszłości mogli korzystać codziennie.
Od sierpnia 2001 r. na jednej z kondygnacji archiwum umieszczono, przeniesione z budynku Kurii Metropolitalnej Białostockiej, Archiwum Metryczne z zespołem odpisów akt metrycznych z terenu Archidiecezji Białostockiej. Stanowiło ono samodzielną jednostkę, a w ramach Archiwum Archidiecezjalnego w Białymstoku nosiło nazwę „Dział Metryczny”. Jej kierownikiem został mianowany ks. Ryszard Winkiewicz.

Dnia 5 czerwca 2012 r. abp Edward Ozorowski, metropolita białostocki, poświęcił nowy gmach Archiwum i Muzeum Archidiecezjalnego w Białymstoku. Wraz z Marszałkiem Województwa Podlaskiego i Prezydentem Miasta Białegostoku dokonano symbolicznego otwarcia nowej instytucji kulturalno-naukowo-dydaktycznej. Uczestnicy uroczystości zapoznali się z dwiema wystawami, które zostały przygotowane i zaprezentowane w pomieszczeniach muzealnych. Goście mieli okazję zwiedzić cały obiekt z magazynami, czytelniami i pracownią digitalizacji włącznie.

Dyrektorem nowej placówki Archiwum i Muzeum Archidiecezjalnego w Białymstoku został ks. dr Tadeusz Kasabuła, kustoszem Archiwum - ks. dr Adam Szot, zaś kustoszem Muzeum - ks. mgr Zbigniew Gwiazdowski.



Zasób Archiwum

Metropolita wileński abp Romuald Jałbrzykowski opuszczając w 1945 r. Wilno nie zabrał ze sobą archiwum archidiecezjalnego. Wszystkie materiały archiwalne dotyczące Wilna, Wileńszczyzny i (Archi)diecezji Wileńskiej od chwili jej powstania aż do czasu II wojny światowej, pozostały w mieście nad Wilią. Obecnie mieszczą się one (w zdecydowanej większości) w następujących ośrodkach naukowych Wilna:

Lietuvos Mokslu Akademijos Biblioteka (Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk), gdzie w dziale rękopisów znajdują się zespoły:

  • dokumenty pergaminowe Kapituły Wileńskiej (lata 1387-1922), 440 jedn. inw. - sygn. F 6;
  • akta Kapituły Wileńskiej (lata 1391-1940), 27 511 jedn. inw. - sygn. F 43;
  • akta Kurii Metropolitalnej Wileńskiej (lata 1388-1940), 1 022 jedn. inw. - sygn. F 44;
  • akta Kurii Metropolitalnej Wileńskiej (lata 1391-1944), ponad 100 000 jedn. inw. - sygn. F 318.

Lietuvos Valstybes Istorijos Archyvas (Litewskie Państwowe Archiwum Historyczne), gdzie znajdują się zespoły:

  • akta Wileńskiej Rzymskokatolickiej Kurii Metropolitalnej (lata 1468-1940), 28 694 jedn. inw. - sygn. F 694;
  • akta Rzymskokatolickiego Konsystorza Duchownego Biskupstwa Wileńskiego (lata 1391-1915), 45 339 jedn. inw. - sygn. F 604.

Vilniaus Universiteto Biblioteka (Biblioteka Uniwersytetu Wileńskiego), gdzie w dziale rękopisów pod sygnaturą F 57, w szafach oznaczonych symbolami B 53 i B 54 znajduję się materiał archiwalny dotyczący diecezji wileńskiej różnej proweniencji, głównie z okresu przedrozbiorowego i z wieku XIX.

Archiwum Archidiecezjalne w Białymstoku składa się z dwóch działów: Archiwum Historycznego i Archiwum Metrycznego.



Dział Historyczny

Na zasób Archiwum Archidiecezjalnego w Białymstoku - Dział Historyczny składają się archiwalia przeniesione z archiwum zlokalizowanym w kościele pw. Wniebowzięcia NMP w Białymstoku, przekazywane przez różnego rodzaju instytucje kościelne i zwożone z terenu archidiecezji archiwa parafialne.

Z zespołów archiwalnych należy wymienić:

  • oryginalne dokumenty z okresu staropolskiego (najstarsza z początku XVI w.);
  • akta poszczególnych parafii (ogółem kilkanaście zespołów);
  • akta klasztoru w Klimówce (XVII-XIX w.);
  • akta archidiakonatu i dekanatu białostockiego z XIX w.;
  • fragmenty archiwaliów wileńskich dotyczących czasów II wojny św., Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie i wileńskiego Seminarium Duchownego;
  • Archiwum Kurii Arcybiskupiej w Białymstoku (od 1945 r.);
  • część archiwaliów Archidiecezjalnego Wyższego Seminarium Duchownego w Białymstoku (od 1945 r.);
  • materiały po zmarłych biskupach: m. in. po abp. Romualdzie Jałbrzykowskim, abp. Edwardzie Kisielu, bp. Adamie Sawickim, bp. Władysławie Suszyńskim, oraz księżach: Henryku Hlebowiczu, bł. Michale Sopoćko, Witoldzie Pietkunie, Mieczysławie Paszkiewiczu, Kazimierzu Kułaku, Kazimierzu Kułakowskim, Janie Pankiewiczu, Cezarym Potockim, Stanisławie Andrukiewiczu, Jerzym Gisztarowiczu i in.

Archiwum posiada także fragmenty archiwaliów parafii z dawnej archidiecezji wileńskiej (obecnie leżących na terenach Litwy i Białorusi), wspomnienia i pamiętniki księży diecezji wileńskiej, zbiór kartograficzny i fotograficzny, a także „drobiazgi” różnego pochodzenia kwalifikujące się do działu „Varia”.
Jednostki archiwalne w poszczególnych zespołach nie otrzymały jeszcze swoich sygnatur i nie zostały skatalogowane. Porządkowanie akt trwa, ale upłynie jeszcze trochę czasu zanim zostaną sporządzone pomoce archiwalne w postaci inwentarzy, skorowidzów, indeksów, czy katalogów. Docelowym zamierzeniem jest sporządzenie i wydanie przewodnika po zespołach Archiwum Archidiecezjalnego w Białymstoku, oraz digitalizacja i archiwizacja na mikrofilmach całości zasobu.

Do najcenniejszych obiektów przechowywanych w Archiwum należy zaliczyć zbiór oryginalnych dokumentów pergaminowych proweniencji XVI-wiecznej dotyczących terenu Archidiakonatu Białostockiego.

Akta Archidiakonatu Białostockiego (z. nr 2): Zbiór dokumentów pergaminowych i papierowych (dz. nr 1).


Dział Metryczny

Archiwum Metryczne Kurii Metropolitalnej Białostockiej

Archiwum Metryczne posiada odpisy aktów chrztu, ślubu i zgonu z poszczególnych parafii. Co roku, w terminie do końca marca, każda parafia ma obowiązek przekazać duplikaty aktów metrycznych z poprzedniego roku. Odpisy układane są według dekanatów i oprawiane w jedną księgę.

Archiwum Metryczne posiada odpisy ksiąg metrycznych (w sumie 1 041 woluminów) od 1865 r. do roku bieżącego. Odpisy są ułożone według następujących dekanatów:

  • Dekanat Białystok - 430 ksiąg;
  • Dekanat Korycin - 64 księgi;
  • Dekanat Krynki - 81 ksiąg;
  • Dekanat Knyszyn - 93 księgi;
  • Dekanat Dąbrowa Białostocka - 74 księgi;
  • Dekanat Sokółka - 182 księgi;
  • Dekanat Grodno - (1865-1937) - 92 księgi;
  • Dekanat Łunna - (1922-1937) - 25 ksiąg;

Księża proboszczowie mają obowiązek dokonania adnotacji o zawarciu małżeństwa w oryginalnych księgach metrycznych, a „ne temere” odesłać do Archiwum Metrycznego Kurii Metropolitalnej. Dokonuje się też adnotacji o przyjęciu sakramentu bierzmowania, przyjętych święceniach kapłańskich i złożonych ślubach zakonnych. Zapisywane są też dekrety Sądu Arcybiskupiego o stwierdzeniu nieważności małżeństwa.

Księgozbiór podręczny

W czytelni Archiwum można korzystać z podręcznego księgozbioru.

Oprac. ks. Adam Szot



Muzeum Archidiecezjalne w Białymstoku

Dzieje

Muzeum Archidiecezjalne w Białymstoku zostało powołane do życia przez abp. Stanisława Szymeckiego, metropolitę białostockiego, 25 września 2000 r. Działalność Muzeum, ze względu na brak lokalu, ograniczała się do prowadzenia prac konserwatorskich oraz kwerendy w poszczególnych parafiach Archidiecezji Białostockiej, połączonej z akcją znakowania ruchomych obiektów zabytkowych w porozumieniu ze służbami konserwatorskimi i policją. Kwerenda pozwoliła na poznanie i przygotowanie wstępnych danych o zasobach obiektów zabytkowych w zbiorach parafii i innych instytucji kościelnych.

Dnia 5 czerwca 2012 r. abp Edward Ozorowski, metropolita białostocki, poświęcił nowy gmach Archiwum i Muzeum Archidiecezjalnego w Białymstoku. Działalność Muzeum w nowym lokum zainaugurowały dwie wystawy: „Kult Eucharystyczny na Białostocczyźnie” i „Arcybiskup Romuald Jałbrzykowski - pomiędzy Łomżą, Wilnem i Białymstokiem”.



Zbiory

Muzeum przechowuje, zabezpiecza i konserwuje zabytki sztuki religijnej, oraz pamiątki życia i kultury religijnej, przechowuje plany, projekty, makiety, fotografie obiektów sakralnych i kościelnych; inwentaryzuje zbiory muzealne i opracowuje je naukowo; organizuje wystawy muzealne; udostępnia materiały muzealne osobom i instytucjom kościelnym, naukowym oraz innym w granicach przewidzianych przez Regulamin Archiwum i Muzeum oraz sprawuje nadzór nad zabytkami na terenie Archidiecezji Białostockiej.

W skład zasobu Muzeum Archidiecezjalnego w Białymstoku wchodzą: zbiory fotograficzne, kartograficzne i nowych nośników informacji; archiwalia; zabytki sztuki sakralnej oraz pamiątki życia i kultury religijnej z terenu Archidiecezji Białostockiej przekazane do Muzeum Archidiecezjalnego w Białymstoku na własność lub w depozyt. Muzeum gromadzi też współczesną polską sztukę sakralną, szczególnie artystów działających na Podlasiu.

Oprac. ks. Zbigniew Gwiazdowski