Podstawowy układ każdego obrzędu sakramentaliów wymaga dwóch głównych części, mianowicie głoszenia Słowa Bożego oraz uwielbienia Bożej dobroci i i modlitwy o pomoc z nieba. Zawsze jest krótki wstęp i zakończenie obrzędu.

Pierwsza część (liturgia słowa) zmierza do tego, aby błogosławieństwo stało się naprawdę świętym znakiem Bożej dobroci. Stanie się tak dzięki głoszonemu Słowu Bożemu, bowiem z niego czerpie on swoje znaczenie i skuteczność. Stąd więc czymś najważniejszym w tej pierwszej części obrzędu jest głoszenie Słowa Bożego. Mamy tu na myśli czytanie danej perykopy biblijnej, śpiew psalmu, homilię. Psalm responsoryjny lub inny odpowiednio dobrany śpiew albo nawet święte milczenie, szczególnie wtedy, gdy jest więcej czytań – mają na celu pobudzić wiarę uczestników liturgii sakramentaliów.

W liturgicznych czynnościach i modlitwach części drugiej wyraża się uwielbienie Boga i wypowiada się prośbę o Bożą pomoc przez Chrystusa w Duchu Świętym. Istotę tej części obrzędu stanowi formuła błogosławieństwa lub modlitwa Kościoła, z którą łączy się pewien znak, czynność. Celebrans może tu dodać modlitwę wspólną, podobną do modlitwy powszechnej, aby w ten sposób bardziej zaangażować uczestników liturgii. Modlitwa ta zwykle poprzedza modlitwę błogosławieństwa albo występuje po niej. Zaznaczono w księdze Obrzędy błogosławieństw, że nigdy nie wolno zrezygnować z głoszenia Słowa Bożego, nawet w obrzędach skróconych oraz z modlitwy błogosławieństwa.

Przygotowując liturgię sakramentaliów należy dać pierwszeństwo wspólnotowej formie celebracji, w której diakon, lektor oraz schola liturgiczna będą wykonywać właściwe dla nich funkcje. Celebrans powinien zatroszczyć się o to, aby udział wiernych w liturgii sakramentaliów był świadomy, czynny i godny.

Zastosowanie znaków

Widzialne znaki – czynności towarzyszące często modlitwom mają na celu przede wszystkim przypomnienie zbawczego działania Boga oraz ukazanie ścisłego powiązania sakramentaliów z sakramentami. W ten sposób, przy pomocy znaków, ożywia się wiarę uczestników liturgii oraz zachęca do bardziej czynnego w niej udziału.

Tradycyjnie do najczęściej stosowanych znaków należą: rozłożenie, podniesienie, złożenie albo nałożenie rąk szafarza, znak krzyża, pokropienie wodą święconą i okadzenie.

Szaty liturgiczne

Biskup przewodnicząc liturgii sakramentaliów używa szat liturgicznych przewidzianych w księdze Ceremoniał Biskupi.

Kapłan i diakon, jeśli przewodniczą liturgii sakramentaliów, nakładają albę i stułę. W bardziej uroczystej celebrze można używać kapy. Przewiduje się biały lub złoty kolor szat. Może też być on zgodny z okresem roku liturgicznego lub danego święta.

Dla zilustrowania liturgii wyżej omawianej przyjrzyjmy się obrzędowi błogosławieństwa różańca. Otóż po zgromadzeniu się ludu w świątyni celebrans przychodzi do miejsca przewodniczenia w prezbiterium podczas wykonywanego na wejście śpiewu o treści Maryjnej. Celebrans rozpoczyna liturgię od znaku krzyża i pozdrowienia wiernych jak we Mszy św. Dalej ma miejsce słowo wstępne, w którym wyjaśnia się potrzebę błogosławienia różańca. Poprzez to błogosławieństwo podkreśla się znaczenie modlitwy różańcowej w życiu Kościoła i wyprasza się Boże błogosławieństwo dla tych, którzy rozważając tajemnice naszego odkupienia razem z Maryją oddają cześć Bogu. Celebrans lub lektor odczytuje teraz fragment Pisma Świętego ze zbioru czytań stosowanych we Mszach ku czci Najświętszej Maryi Panny, po czym ma miejsce śpiew psalmu responsoryjnego. W krótkiej homilii celebrans wyjaśnia czytanie biblijne, aby w świetle wiary zgromadzeni wierni zrozumieli znaczenie obrzędu i zdobyli umiejętność owocnego korzystania z modlitwy różańcowej. Można teraz zastosować modlitwę wspólną (podobną do mszalnej modlitwy powszechnej), w której obecni zanoszą prośby do Boga za wstawiennictwem Najświętszej Maryi Panny. Następnie celebrans odmawia modlitwę błogosławieństwa (jedną z trzech do wyboru), uwielbiając najpierw Boga naszego Ojca, który pozwala nam z wiarą rozważać tajemnice swojego Syna. Prosi też, aby Bóg przez modlitwę różańcową umacniał naszą wiarę, abyśmy wraz z Maryją rozważając tajemnice radosne, bolesne i chwalebne naszego Pana, starali się je naśladować w naszym życiu. Po modlitwie błogosławieństwa zgromadzeni wierni powinni wraz z celebransem odmówić modlitwę różańcową, chociażby jedną z tajemnic. Liturgia błogosławieństwa kończy się śpiewem antyfony Maryjnej, np. Witaj, Królowo. Błogosławieństwo celebransa kończy obrzęd (Obł II s. 174 – 182).

Zawartość księgi Obrzędy błogosławieństw

Wydana w dwóch tomach księga Obrzędy błogosławieństw, Katowice 1994, zawiera wielką ilość błogosławieństw (sakramentaliów). Na zakończenie rozważań dotyczących znaczenia sakramentaliów w naszym życiu religijnym dobrze będzie zapoznać się, chociaż pobieżnie, z treścią wspomnianej wyżej księgi. Otóż najpierw zamieszczono błogosławieństwa dotyczące osób, mianowicie błogosławieństwo rodziny, małżonków, dzieci, synów lub córek, narzeczonych, kobiety przed narodzeniem i po urodzeniu dziecka, chorych, starców pozostających w domu, wysłanych na głoszenie Ewangelii, katechetów; błogosławieństwo przed rozpoczęciem podróży. Są błogosławieństwa dotyczące budynków i wielorakiej działalności chrześcijan, więc błogosławieństwo nowego domu, nowego seminarium, takiegoż domu zakonnego, szkoły lub uniwersytetu, biblioteki, szpitala, przychodni, gabinetu lekarskiego, urzędu, zakładu pracy, środka społecznego przekazu, obiektów sportowych i gimnastycznych, specjalnych urządzeń technicznych, narzędzi pracy, zwierząt, pól, zasiewów, pastwisk, owoców przyniesionych do kościoła, błogosławieństwo przy stole. Dużą grupę stanowią błogosławieństwa sprzętów liturgicznych i przedmiotów kultu publicznego, np. chrzcielnicy, krzesła celebransa, tabernakulum, ambony, konfesjonału, nowych drzwi kościoła, krzyża, obrazów, dzwonów, organów, wody, Drogi Krzyżowej, cmentarza. Do błogosławieństw wyrażających pobożność ludu chrześcijańskiego należy błogosławieństwo pokarmów i napojów, dewocjonaliów, różańca, szkaplerza. Księga błogosławieństw zawiera też błogosławieństwa znane nam na poszczególne święta w polskim kalendarzu kościelnym, np. św. Szczepana, św. Jana Apostoła i Ewangelisty, św. Błażeja, św. Agaty, Wniebowzięcia NMP, Narodzenia NMP. Są też błogosławieństwa: prymicyjne, związane z jubileuszami kapłańskimi i małżeńskimi, nowego domu, nowego domu katechetycznego, studni, tablicy pamiątkowej, sztandaru lub chorągwi, feretronu procesyjnego, baldachimu, kadzielnicy, modlitewnika, świecy sprzętu przeciwpożarowego, sprzętu pogotowia ratunkowego i aparatury medycznej.

Ks. Stanisław Hołodok