W miesiąc po nawiedzeniu góry Synaj oraz miejsc związanych z postacią Mojżesza, Ojciec Święty Jan Paweł II odbył pielgrzymkę do Ziemi Świętej (20-26.3.2000r.), nazywając ją "zanurzeniem w tajemnicę Chrystusa". Słowa i gesty Papieża otworzyły jednocześnie nowy etap w dialogu z Żydami i muzułmanami, których łączy z chrześcijaństwem ten sam szacunek i przywiązanie do miejsc świętych.

Chociaż od tamtych wydarzeń minął ponad rok, to nieprzemijająca aktualność papieskiej pielgrzymki skłania do bliższego przyjrzenia się historii i teraźniejszości chrześcijańskich wspólnot w ojczyźnie Chrystusa.

Po Zesłaniu Ducha Świętego, kiedy Apostołowie wyruszyli z misją głoszenia Ewangelii, Kościół Jerozolimski pozostał dla wszystkich głównym punktem odniesienia, ciesząc się wielkim szacunkiem i powagą wśród nowo powstających wspólnot chrześcijańskich jako Mater omnium Ecclesiarum (Matka wszystkich Kościołów). Z biegiem lat znalazł się on pod silnym wpływem takich ośrodków jak Antiochia czy Konstantynopol, gdzie istniały centra ówczesnego życia publicznego. Z tego też powodu Kościół Jerozolimski został wyniesiony do rangi Patriarchatu dopiero na Soborze Chalcedońskim w roku 451, a jego liturgia, dyscyplina prawna i duchowość przejęły wiele elementów ze wzorców antiocheńskich i bizantyjskich.

Po zdobyciu Jerozolimy przez Krzyżowców 15 lipca 1099 roku, miejsce zmarłego kilka miesięcy wcześniej na Cyprze Patriarchy Symeona, zajął dotychczasowy Arcybiskup Pizy Daiberto. Warto tu dodać, iż pomimo istniejącego już wtedy rozdziału pomiędzy Kościołami Wschodu i Zachodu oraz oficjalnym opowiedzeniu się Patriarchatu Jerozolimskiego po stronie Konstyntynopola, Symeon pozostawał w przyjaznych kontaktach z Papieżem.

Nowy Patriarcha i jego następcy sprawowali władzę nad wszystkimi Wspólnotami chrześcijańskimi znajdującymi się w obrębie Królestwa Jerozolimskiego, które powstało w wyniku Wypraw Krzyżowych. Ich zasługą jest odbudowa zburzonych w ciągu wieków sanktuariów oraz wybudowanie nowych świątyń w miejscach związanych z wydarzeniami biblijnymi. Zostali oni określeni mianem Patriarchów łacińskich dopiero po roku 1291, kiedy to wraz z upadkiem Akko przestało istnieć Królestwo franko-łacińskie.

Ich rolę przejęli w pewnym sensie franciszkanie, którzy przybyli do Ziemi Świętej jeszcze za życia Założyciela Zakonu, około roku 1217, a po porażce krzyżowców otrzymali od Sułtana oficjalne prawo pobytu na tym terenie. Bullą Gratias Agimus z 21 listopada 1342 roku, Papież Klemens VI powierzył Zakonowi Braci Mniejszych opiekę nad Grobem Świętym i Wieczernikiem, dając w ten sposób początek Franciszkańskiej Kustodii Ziemi Świętej.

Obok działalności duszpasterskiej, duchowi synowie św. Franciszka rozwinęli badania naukowe z zakresu Pisma Świętego, a w tym stuleciu także wielorakie dzieła socjalne.

Liczba pielgrzymów katolickich oraz miejscowych wiernych systematycznie wzrastała, co z kolei pociągało za sobą potrzebę rozbudowy istniejących struktur duszpasterskich. Mając to na uwadze, Papież Pius IX zreformował Bullą Nulla Celebrior z 23 lipca 1847 roku, organizację lokalnej wspólnoty obrządku łacińskiego. Na jej czele postawiony został w randze Patriarchy Giuseppe Valerga, wywodzący się ze służby dyplomatycznej Stolicy Świętej.

Obecny łaciński Patriarcha Jerozolimy, Palestyńczyk Michel Sabbah, został mianowany na ten urząd 11 grudnia 1987 roku. Trzeba dodać, że tytuł Patriarchy jest w tym wypadku czysto honorowy i nie pociąga za sobą uprawnień jakie posiadają patriarchowie katolickich Kościołów wschodnich oraz arcybiskupi więksi. Tym niemniej, Michel Sabbah cieszy się ogromnym autorytetem nie tylko na obszarze podlegającym jego jurysdykcji kanonicznej (Izrael, Palestyna, Jordania i Cypr), ale na całym Bliskim Wschodzie.

Patriarchę wspomagają trzej biskupi pomocniczy, którzy z racji na trudności ze swobodnym poruszaniem się po kraju, przebywają stale w głównych ośrodkach powierzonych im regionów duszpasterskich: Jerozolimie, Nazarecie i Ammanie.

W 60 parafiach i 27 centrach duszpasterskich patriarchalnej diecezji łacińskiej pracuje 85 księży oraz liczne siostry zakonne. Prawie wszyscy duchowni diecezjalni to Palestyńczycy, natomiast przedstawiciele zakonów męskich pochodzą głównie z krajów Europy Zachodniej. Z Patriarchatem łacińskim współpracuje ściśle Kustodia franciszkańska, która godnie kontynuuje zapoczątkowaną przed wiekami misję.

Liczba wiernych diecezji patriarchalnej szacowana jest na około 72 tysiące, z czego zaledwie 26 tysięcy żyje w Ziemi Świętej. Również w tym wypadku większość z nich to Palestyńczycy, ale są również obecni przedstawiciele wielu innych narodowości, w tym także Żydów.

Jednym z najnowszych wyzwań duszpasterskich jest problem emigrantów przybyłych do Izraela z Rosji, którzy zgłaszają się spontanicznie do parafii katolickich, prosząc o posługę religijną. Zazwyczaj mówią oni tylko po rosyjsku i obawiając się utraty otrzymywanych od władz pomocy socjalnych, pragną zachować anonimowość, co utrudnia objęcie ich należną opieką.

W Ziemi Chrystusa, podobnie jak na całym Bliskim Wschodzie obecne są także katolickie Kościoły wschodnie: grekomelchicki, maronicki, ormiański, syryjski, koptyjski oraz chaldejski, przy czym każdy z nich posiada własną hierarchię i duchowieństwo.

Ordynariusze katoliccy współpracują ze sobą w ramach jednej, międzyrytualnej konferencji biskupów, której przewodniczącym ex officio jest Patriarcha Łaciński. Stoi on również na czele Konferencji Biskupów Łacińskich Regionów Arabskich (CELRA).

Mówiąc o społeczności chrześcijańskiej w Ziemi Świętej, nie sposób pominąć istniejących tam Kościołów wschodnich nie będących w jedności z Rzymem: chalcedońskich (greckiego, rosyjskiego i rumuńskiego) oraz przedchalcedońskich (ormiańskiego, syryjskiego i koptyjskiego). Obecne są także Kościoły protestanckie.

W ramach przygotowania do Wielkiego Jubileuszu roku 2000, powołany został przed 5 laty specjalny Komitet międzywyznaniowy, w skład którego wchodzą przedstawiciele wszystkich Kościołów chrześcijańskich obecnych w Ziemi Świętej. Ma to niewątpliwy wymiar ekumeniczny, ale podyktowane jest także racją praktyczną. Dostęp do Miejsc Świętych i ich użytkowanie regulowane są bowiem statu quo z roku 1852, które jest rygorystycznie przestrzegane przez poszczególne wspólnoty kościelne. Chodziło więc o to, aby nie blokować sobie nawzajem różnych inicjatyw przewidzianych z okazji Wielkiego Jubileuszu. Dzięki wspólnym uzgodnieniom stało się między innymi możliwe gruntowne odnowie kopuły znajdującej się nad Grobem Pańskim.

Niestety, liczba chrześcijan, którzy stanowią obecnie niewiele ponad 2 % mieszkańców Ziemi Chrystusa, stale maleje w stosunku do ludności żydowskiej i muzułmańskiej. Spowodowane jest to emigracją wiernych palestyńskich, zawieraniem małżeństw z muzułmanami, co oznacza w praktyce przejście na Islam strony ochrzczonej i dzieci narodzonych z danego związku oraz spadkiem urodzeń w rodzinach chrześcijańskich.

Zaniepokojenie tym zjawiskiem okazał już Papież Paweł VI, który w czasie swojej pielgrzymki do miejsc świętych w roku 1964, wezwał do rozwoju szkolnictwa katolickiego oraz promowania dzieł charytatywno-socjalnych.

Od czasów tej historycznej wizyty, liczba szkół prowadzonych przez Zgromadzenia zakonne i parafie znacznie wzrosła. Obecnie funkcjonuje w Ziemi Świętej 89 szkół katolickich o różnym profilu, które zapewniają wykształcenie miejscowej ludności palestyńskiej (chrześcijańskiej i muzułmańskiej).

W Betlejem funkcjonuje od roku 1973 Uniwersytet Katolicki prowadzony przez Braci Szkolnych i skupiający ponad 2 tys. studentów.

Należy wymienić tu także "École Biblique" Dominikanów, Franciszkańskie Studium Biblijne, Instytuty Teologiczne Patriarchatu Łacińskiego oraz Salezjanów.

Ważnym miejscem spotkań ekumenicznych i centrum kulturalnym jest Prałatura "Notre Dame" podlegająca bezpośrednio Stolicy Apostolskiej.

Ponieważ emigracja palestyńska spowodowana jest w dużej mierze niemożliwością znalezienia mieszkań i zatrudnienia, Kościół wykazuje dużo troski o budowę osiedli dla młodych katolickich rodzin palestyńskich. Interesuje się również problemem tworzenia nowych miejsc pracy. W dziele niesienia pomocy miejscowej ludności, istotną rolę odgrywa sieć szpitali, ambulatoriów i domów opieki, prowadzonych przez instytucje kościelne.

Działania te są możliwe dzięki ofiarności wiernych Kościoła katolickiego, a szczególnym wyrazem solidarności z chrześcijanami zamieszkującymi Ziemię Świętą jest tzw. "Ofiara na Grób Pański" zbierana na całym świecie w Wielki Piątek. Uzyskane w ten sposób pieniądze przesyłane są następnie do Stolicy Apostolskiej, która rozdziela je sprawiedliwie pomiędzy wszystkie organizmy kościelne działające w Ojczyźnie Chrystusa.

Przyszłość tej Ziemi szczególnie wybranej przez Boga, zależy w dużej mierze od rozwiązania konfliktu izraelsko-palestyńskiego. Od wielu lat Stolica Apostolska domaga się dla Jerozolimy statusu specjalnego, określonego przez traktaty międzynarodowe. Nie ma jednocześnie tygodnia, żeby Ojciec Święty nie apelował publicznie o zaniechanie rozlewu krwi i rozpoczęcie uczciwego dialogu pomiędzy wszystkimi zainteresowanymi stronami.

"Raz jeszcze historia przebiega przez Jerozolimę, która była żydowska, arabska, przez jakiś czas chrześcijańska...", mówi André Frossard w swojej książce "Le monde de Jean-Paul II", i podkreśla, że według Papieża nie ma innego rozwiązania konfliktu w Ziemi Świętej jak wprowadzenie w czyn, dosłownie i bez komentarzy, ewangelicznego zalecenia: "Miłuj twego nieprzyjaciela".

K. N.