W wielu dokumentach znajdujemy odniesienia do fundacji króla polskiego Zygmunta III z roku 1592, na mocy której został zbudowany pierwszy kościół w Szudziałowie wraz z kościołem sokólskim. Zachowało się potwierdzenie tego w/w aktu fundacji z roku 1601, sporządzonego na prośbę biskupa wileńskiego Benedykta Woyny "w imieniu ks. Macieja Nabrdy, plebana sokólskiego". Szczególnie ważne wydaje się być wskazanie w "wizycie generalnej" z roku 1829 na rok 1601 jako wydzielenie przez "Najjaśniejszego Króla Polskiego Zygmunta III" filialnego kościoła w Szudziałowie w ramach parafii sokólskiej.

Ks. Kurczewski w swojej książce "Biskupstwo Wileńskie" podaje rok 1643 jako datę powstania kościoła w Szudziałowie. Może czyni to dlatego, że od tego roku są prowadzone księgi metryk chrzcielnych w tym kościele. Jednakże istnienie ksiąg ślubów od roku 1635 już tę datę przesuwa na czas wcześniejszy, zaś inne dokumenty pozwalają sądzić, że pierwszy kościół w Szudziałowie został zbudowany już w roku 1601. Ten kościół był drewniany, utrzymywany przez posiadaczy dóbr królewskich. Z nim były na początku złączone wsie katolickie: Suchynicze, Sukowicze, Słójka, Knyszewicze, Nietupa, Ostrowo, Ostrówek, Wybranowce, Szczęsnowicze i Usnarz. Posługę duszpasterską sprawowali księża z Sokółki.

Nowy kościół filialny w Szudziałowie został zbudowany w roku 1688 pod kierunkiem proboszcza sokólskiego Klaudiusza Kwarre, ponieważ poprzedni już był mocno "upadły". To także kościół drewniany z małą wieżą zakończoną żelaznym krzyżem. Wewnątrz trzy ołtarze: Wniebowzięcia NMP (główny), św. Antoniego i NMP. Był też chór i organy zakupione w 1774 r.

Kolejny kościół powstał w roku 1817 w miejsce starego z 1688 r. Ponad dachem wznosiła się kopuła zakończona drewnianym krzyżem. Wymiary: długość 30, szerokość 13, wysokość 9 arszyn. Wewnątrz trzy ołtarze: główny - obraz Trójcy Świętej, boczne: Wniebowzięcia NMP, później Różańcowej; drugi św. Wincentego Ferreriusza - wszystkie olejno malowane na płótnie.

Kościół ten został poświęcony 14 października 1817 r. przez archidiakona białostockiego ks. Kazimierza Kubeszawskiego, ołtarze wraz z portatylami pokonsekrowane i pieczęciami opatrzone przez biskupa wileńskiego Wacława Żylińskiego w roku 1850. Nowe organy do kościoła zakupiono w roku 1830 (7 głosów, ósmy bęben dwufletowy), a w 1863 r. niemal cały kościół odnowiło bractwo istniejące w Szudziałowie. Przy kościele była dzwonnica i cmentarz grzebalny.

Z powodu represji władz rosyjskich po powstaniu styczniowym dnia 30 maja 1866 r. kościół ten został zamknięty i zamieniony na cerkiew prawosławną obsługiwany na początku przez batiuszkę z Ostrowia Północnego. Około roku 1900 została zbudowana nowa murowana cerkiew, a kościół sprzedano na szkołę do wioski Suchynicze. Wtedy już duchowny prawosławny na stałe mieszkał w Szudziałowie, najpierw na wsi, potem na plebanii. Katoliccy wierni parafii Szudziałowskiej zostali przyłączeni częściowo do parafii Sokółka, a częściowo do Krynek. Wraz z kościołem zabrane były: dzwonnica, inne budynki i ziemia należąca do parafii katolickiej. Kościół katolicki, który od 1601 r. widniał na wzgórzu od północnej strony wsi przestał istnieć. Obecnie w tym miejscu stoi krzyż upamiętniający walki powstańcze z roku 1830 i 1863 ufundowany przez ks. kardynała Gulbinowicza, Arcybiskupa Metropolitę Wrocławskiego, poświęcony dnia 20 sierpnia 2000 r. przez niego oraz ks. Arcybiskupa Stanisława Szymeckiego i ks. Biskupa Sławoja Leszka Głódzia, generała dywizji, biskupa polowego Wojska Polskiego.

Po roku 1895, a zwłaszcza po 1905 r. został cofnięty nakaz kasaty i zakaz budowania nowych kościołów. Dlatego już w roku 1899 Szudziałowo i inne wsie tej parafii zebrały pieniądze na budowę nowego kościoła. 14 kwietnia 1906 r. wierni byłej parafii wybrali komitet budowy kościoła, a dziekan sokólski ks. Anzelm Noniewicz wystarał się u władz o pozwolenie na budowę. Gospodarze szudziałowscy dobrowolnie ofiarowali 2.58 ha (5724 kw. sążni) ziemi pod kościół i zabudowania "plebanialne", która była położona w odległości ok. 1 km od byłego rzymskokatolickiego kościoła po stronie południowej miejscowości Szudziałowo.

Wierni parafii 14 kwietnia 1906 r, uchwalili, że nowy cmentarz grzebalny katolików będzie w odległości ok. 0,5 km od nowego kościoła w kierunku południowym i na to będzie przeznaczona ziemia o powierzchni 0,72 ha (160 kw. sążni) otoczona ogrodzeniem.

Na placu postawiono najpierw kaplicę z desek drewnianych. Zaś 13 maja 1906 r. zakupiono stary drewniany kościół w Korycinie za 3100 rubli. Wkrótce został mianowany proboszcz parafii ks. Edmund Pietkiewicz, który zastał już materiał do budowy kościoła. fundament i tymczasową kaplicę. Dnia 11 listopada 1907 roku zakończono budowę kościoła i dokonano jego poświęcenia. Kościół ten nie miał określonego stylu, został pokryty cynkową blachą zdobytą staraniem ks. dziekana A. Noniewicza z Sokółki. Podłoga była z cegły. Postawiono trzy ołtarze drewniane z dawnego kościoła korycińskiego, odnowione w roku 1911 (umieszczono wszystkie nowe obrazy): główny - Świętej Trójcy i św. Wincentego Ferreriusza, boczne: prawy - obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej i koronowanego Pana Jezusa, lewy - obraz św. Bartłomieja i Serca Zbawiciela. Ufundowano nowe tabernakulum, a stare drewniane umieszczono w bocznym ołtarzu. Zostały wmontowane też z korycińskiego kościoła organy, przerobione w roku 1921 wg nowego systemu z pedałami.

Kolejni księża proboszczowie następujący po ks. Pietkiewiczu pracowali przy tym kościele wnosząc także coś nowego do świątyni. Byli to: ks. Józef Staszkiewicz ( 1912 -), ks. Antoni Andycki ( - 1924). ks Edmund Chlewiński (1924 - 1927), ks. Edward Wojciechowski. Szczególnie zaznaczył się w parafii swoją pracą ks. Ignacy Troska, który w roku 1930 sprowadził trzy dzwony z firmy Braci Felczyńskich w tonie "DIS" i "FIS" oraz "H" i z polecenia ks. Arcybiskupa Romualda Jałbrzykowskiego zajął się budową nowego kościoła. W 1935 r. zakupił od konsystorza prawosławnego ruiny cerkwi w Szudziałowie. (Cerkiew została w dużej mierze zniszczona przez wojska rosyjskie w roku 1915),a stary drewniany kościół sprzedał P. Puciłowskim do Białegostoku. Już w tym samym roku ściany świątyni zostały doprowadzone aż do wysokości dachu, a w 1937 ks. dziekan Zienkiewicz z Sokółki - wybudowany kościół poświęcił. Długość tegoż kościoła wynosi 30 m, szerokość 15 m, a wysokość 17 m. Prezbiterium zakończone wielokątnie (13 małych płaszczyzn ściennych). Dach pokryty blachą, złączony z wieżą. Wewnątrz trzy nawy oddzielone od siebie rzędami kolumn (po trzy filary). Sklepienie żebrowe. Budowa kościoła zawiera elementy stylu gotyckiego. Okna: po 4 w bocznych ścianach, 2 w prezbiterium, 2 w kruchcie, 3 na chórze, 5 w zakrystii. W kościele ułożona została podłoga. Ambona przeniesiona ze starego kościoła. Trzy żyrandole: największy 18 świec, dwa mniejsze 10 i 9 świec - wszystkie zawieszone wzdłuż nawy głównej. Wewnątrz trzy ołtarze drewniane ze starego kościoła (przedtem zakupione w Korycinie) główny - św. Wincentego i Świętej Trójcy, boczne - NMP Ostrobramskiej, nad nim N.Serce Jezusa oraz drugi św. Bartłomieja, nad nim św. Antoniego. W wieży zawieszono dzwony zakupione przez ks. I. Troskę w roku 1930.

W 1938 r. parafię po ks. Trosce objął nowy proboszcz ks. Michał Dalinkiewicz. Pod jego kierunkiem kościół został wewnątrz otynkowany, wstawiono nowe drzwi. Wokół kościoła wykonano murowane ogrodzenie całego przykościelnego placu, zrobiono główne i boczne schody do kościoła wraz z metalowymi bramami, ułożono posadzkę wewnątrz kościoła i zrobiono ławki. Został zbudowany też mały kościół w Minkowcach, aby w nim mogli gromadzić się wierni z parafii odelskiej, która w przeważającej części wraz z kościołem została na terenie Białorusi ( w 1975 r. została erygowana parafia w Minkowcach przez ks. biskupa H. Gulbinowicza). Poowstała także kaplica w Wierzchlesiu (1952 r.). Zbudował on też murowaną "organistówkę" w pobliżu plebanii.

Następca ks. Dalinkiewicza, ks. dr Mieczysław Stopczyński (1961 - 1969) , kanonik honorowy Kapituły Metropolitalnej Wileńskiej, ozdobił kościół witrażami w oknach prezbiterium, zatroszczył się o poszerzenie i ogrodzenie cmentarza grzebalnego, dbał o estetykę kościoła i plebanii. Napisał też historię parafii Szudziałowskiej w oparciu o dostępne mu dokumenty, na której w tym artykule się też opieramy. Uczynił to w latach 1947-1948 gdy był wikariuszem tej parafii.

Nowy proboszcz ks. Lucjan Kosiński (1969-1989) zorganizował wstawienie kolejnych witraży w oknach ścian kościoła (8), remont zewnętrznej elewacji kościoła, wystrój soborowy kościoła ( ołtarz "twarzą do ludzi", lektorium, sedilia), zmienił oświetlenie w kościele ( nowe żyrandole, kinkiety i wieczna lampka). Pod jego kierunkiem zostały pomalowane: wnętrze kościoła, ławki, konfesjonały, a także odnowione ołtarze. Wokół kościoła został położony chodnik (duży wkład tutaj też ks. W. Łazewskiego, wikariusza). Szczególnie dużo pracy wykonano na plebanii: nowe pokrycie dachu blachą, doprowadzenie wody, "wybudowanie" łazienki, założenie instalacji centralnego ogrzewania, wykonanie elewacji zewnętrznej i odmalowanie wnętrza, przebudowanie kuchni.

Warto przypomnieć, że budynek plebanii z cegły, który stoi do dziś, został wybudowany w latach 1915-1916 z ofiar wiernych parafii. Wtedy też zostały postawione budynki gospodarcze. które zabezpieczył przed zniszczeniem również ks. Lucjan Kosiński, proboszcz parafii. On też przeprowadził remont "organistówki". Pieniądze na w/w prace uzyskał po części od parafian, po części od innych ofiarodawców, a po części też ze sprzedaży ziemi parafialnej.

W latach 1989 -1993 parafią kierował jako proboszcz ks. Ryszard Falkowski, który zmienił oświetlenie kościoła (nowe żyrandole. kinkiety), zamówił nową szafę na paramenty kościelne w zakrystii, dbał o estetykę świątyni, zabezpieczał dach kościoła.

Od 1993 roku aż do dnia dzisiejszego (rok 2000) pełni funkcję proboszcza w parafii szudziałowskiej ks. Wacław Dudziuk. Momentem szczególnie mobilizującym do pracy przy kościele był Jubileusz 50-lecia kapłaństwa Ks. Kardynała Gulbinowicza, Arcybiskupa Metropolity Wrocławskiego, obchodzony 20 sierpnia 2000 w Szudziałowie. Chciał on bowiem świętować jubileuszowe uroczystości w tej parafii, w której rozpoczynał swoją prace kapłańską jako wikariusz. W ramach przygotowania do tego święta, które zbiegło się z Jubileuszowym Rokiem Łaski (rok 2000),pod kierunkiem proboszcza został wykonany nowy marmurowy ołtarz "soborowy", lektorium oraz tablica upamiętniająca Jubileusz Księdza Kardynała wraz z jego herbem (zawieszona przy ołtarzu NMP Ostrobramskiej). Ściany wewnątrz kościoła, ławki, konfesjonały pomalowano na nowo. Pozłocono tabernakulum w głównym ołtarzu (od zewnątrz). Przedtem zabezpieczono w niektórych miejscach dach kościoła, przygotowano parking przy kościele (przed i za kościołem), ułożono chodnik na zewnątrz placu kościelnego (od strony zachodniej), aby ułatwić przejście do parkingu i na cmentarz oraz położono tam pewien odcinek drogi asfaltowej. Przygotowano też wjazd na cmentarz przykościelny oraz wejście do kościoła dla niepełnosprawnych (przez drzwi boczne od strony zachodniej kościoła).

Została także na nowo "urządzona" plebania, dobudowano do niej werandę od strony południowej, a także postawiono nowy płot wokół placu kościelnego, na którym stoją budynki "plebanialne" (drewniane sztachety zaimpregowano).

Parafia szudziałowska ogarnięta pięknem przeżyć Jubileuszowych i ciągle oddziaływującym pięknem świątyni z pewnością zechce w dalszym ciągu troszczyć się o wspólne dobro kościoła i parafii. Zarysowana powyżej historia jest z pewnością mocnym czynnikiem mobilizującym do takiego zaangażowania.

W parafii szudziałowskiej w latach 1947-1995 byli zawsze wikariusze (jeden lub dwóch).Ich praca była związana z opisanym wyżej kościołem i miała przede wszystkim charakter duszpasterski. Wnieśli oni duży wkład w życie religijne parafian. W tym artykule skupiliśmy się na historii kościoła, którego budowa w różnych okresach była związana z pracą proboszcza. Dostrzegamy jednak wielki wkład w życie wspólnoty parafialnej oprócz księdza proboszcza, także wikariuszy, służby kościelnej, różnych bractw i ugrupowań, a także wszystkich wiernych, dla których sprawy wiary są drogie.