Zarys dziejów sakramentu święceń

Pan Jezus ustanowił kapłaństwo Nowego Przymierza, powierzając Apostołom i ich następcom głoszenie Ewangelii, sprawowanie Eucharystii i innych sakramentów. Chrześcijaństwo było początkowo religią miast. Apostołowie zakładali w miastach cesarstwa rzymskiego gminy (wspólnoty) chrześcijańskie, których kierownictwo przekazywali gronu przełożonych zwanych prezbiterami (starszymi), biskupami (nadzorca, przełożony). Naczelna jednak władza nad poszczególnymi gminami należała do Apostołów. Tę władzę wykonywali Apostołowie albo bezpośrednio, przebywając przez pewien czas w danym mieście, np. św. Jakub w Jerozolimie, św. Piotr w Rzymie, św. Paweł w Koryncie lub pośrednio przez wysyłane listy, posłańców albo stałych współpracowników. Takim współpracownikiem św. Pawła był św. Tymoteusz w Efezie i św. Tytus na Krecie. Po śmierci Apostołów na czele danej gminy stał jeden przełożony, biskup, który nią zarządzał i podejmował decyzje dotyczące spraw wiary i sprawowanego kultu. Stawał się w ten sposób następcą Apostołów. Jako przykład można tu podać św. Klemensa Rzymskiego (+ 96) lub św. Ignacego Antiocheńskiego (+110). Od II wieku na czele każdej gminy chrześcijańskiej spotyka się biskupa jako następcę Apostołów. Biskup wówczas odprawiał liturgię, więc udzielał chrztu, bierzmowania, sprawował Eucharystię, sakrament pokuty l pojednania oraz udzielał święceń, Kapłani (prezbiterzy) służyli mu pomocą w czasie sprawowanej liturgii. Podczas prześladowań, od III wieku, gdy brakowało często w poszczególnych gminach biskupów, kapłani (prezbiterzy) sprawowali liturgię samodzielnie i przewodniczyli poszczególnym gminom chrześcijańskim. Po ustaniu prześladowań (tzw. edykt mediolański w 515 r.) chrześcijaństwo rozszerzało się coraz bardziej na ośrodki wiejskie. Tam przebywali kapłani (prezbiterzy), którzy w łączności z biskupem przebywającym w mieście, sprawowali liturgię i przewodniczyli życiu religijnemu powierzonych ich pieczy wiernych,

Od początku istnienia gmin chrześcijańskich, oprócz Apostołów, biskupów i prezbiterów, są znani diakoni. Słowo diakon oznacza - sługę. Apostołowie jeszcze podczas pobytu w Jerozolimie doszli do wniosku, ze nie podołają tak licznym obowiązkom na nich ciążącym, zwłaszcza sprawom charytatywnym. Po wezwaniu więc Ducha Świętego wybrali do służby diakońskiej siedmiu mężczyzn, którzy cieszyli się dobrą opinią wśród chrześcijan i po włożeniu na nich rąk przeznaczyli ich głównie do akcji charytatywnej, a sami bardziej oddali się modlitwie i głoszeniu Ewangelii (Dz 6,1-7a). Diakoni od początku spełniali także zadania duszpastersko-misjonarskie (ks. W. Schenk). Wiemy z Dziejów Apostolskich, że św. Szczepan głosił Ewangelię Izraelitom, za co poniósł śmierć męczeńską. Również diakon św. Filip głosił Dobrą Nowinę, ochrzcił Etiopczyka, a także nawrócił mieszkańców Samarii, udzielając im chrztu i przygotowując do przyjęcia bierzmowania. Św. Justyn (+ 165) wspomina, że diakoni udzielają obecnym na Eucharystii Komunii św. pod dwiema postaciami oraz zanoszą ją nieobecnym na zgromadzeniu. Zwykle noszono chorym i uwięzionym za wiarę braciom i siostrom. Diakoni zwykle asystowali celebransowi sprawującemu świętą liturgię, W większych miastach dbano, aby liczba diakonów nie przekraczała symbolicznej siódemki. Tylu pierwszych diakonów ustanowili Apostołowie. Zdarzało się, że diakoni przebywali też i na wsi, pomagając prezbiterowi w sprawowaniu liturgii. Już w starożytności powierzano diakonom śpiew Ewangelii podczas uroczystej celebry mszalnej. Z biegiem czasu powierzano diakonom sprawy administracyjne poszczególnych diecezji, a ich funkcje liturgiczne przechodziły częściowo na duchownych niższych szczebli.

Wraz z rozwojem Kościoła i jego liturgii zachodziła potrzeba utworzenia innych funkcji pomocniczych. Stąd też około roku 250 w Rzymie byli już znani powszechnie subdiakoni, akolici, egzorcyści, lektorzy i ostiariusze, Wszystkie te funkcje pochodzą z ustanowienia Kościoła,

Subdiakonom powierzano troskę o naczynia liturgiczne i ołtarz eucharystyczny. Pomagali oni diakonom w odbieraniu darów ołtarza z rąk wiernych składanych podczas Mszy św. Niemalże od początku subdiakoni czytali podczas liturgii Pismo Święte, tzw. lekcję.

Akolici (słudzy Eucharystii) pełnili początkowo różne funkcje pomocnicze Od VI wieku służyli przy ołtarzu, zapalali więc światło, nosili zapalone świece, przynosili do ołtarza wino i wodę, pomagali w łamaniu konsekrowanych Hostii, przenosili Najświętszy Sakrament, tzw. fermentum - cząstkę konsekrowanego Chleba do innych kościołów z kościoła, w którym celebrował papież lub biskup; zanosili również Komunię chorym i więźniom (przykład św. Tarsycjusza).

Egzorcyści byli chrześcijanami obdarzonymi charyzmatem uzdrawiania chorych, a od V wieku powierzano im troskę o wodę święconą i utrzymanie porządku podczas nabożeństw.

Lektorzy byli bezpośrednio zaangażowani w liturgię świętą, mianowicie polecano im czytanie Pisma Świętego przed Ewangelią. Św. Justyn wspomina, że lektorzy podczas liturgii czytali pisma Apostołów i Proroków. Od III wieku lektorów zaliczano do stanu duchownego, nazywając ich klerykami. Do grona lektorów mogli należeć mężczyźni lub młodzieńcy, wyjątkowo chłopcy. Od IV wieku zazwyczaj lektorami zostawali chłopcy w wieku 14-18 lat.

Zadaniem ostiariuszy, o których niewiele mówią źródła, było pełnienie funkcji podobnych do zadań zakrystiana. Pilnowali więc drzwi kościoła, całego budynku kościelnego, zakrystii, troszczyli się o święte książki, Zamykali i otwierali świątynie oraz pilnowali od niej kluczy.

Na przełomie wieku V i VI wprowadzono obrzęd tonsury (wycięte na szczycie głowy kółko przypominające koronę cierniową Chrystusa), przez który wchodziło się do stanu duchownego. Tonsura umożliwiała przyjęcie niższych święceń (akolitat, egzorcystat, lektorat, ostiariat) lub tylko funkcji administracyjnych. Od początku wczesnego średniowiecza posługi, wyżej wspominane, tracą na znaczeniu, bowiem te funkcje przejmują świeccy jako zakrystianie, ministranci lub śpiewacy. Trzeba było jednak przyjąć tonsury i niższe święcenia, aby móc przystąpić do wyższych, mianowicie subdiakonatu i kolejno diakonatu, prezbiteratu i biskupstwa. Święceń niższych nie udzielano przez włożenie rąk, ale jedynie przez urzędowe i publiczne przekazanie uprawnień do pełnienia danej funkcji, do czego dołączano modlitwę. Podobnie też było z subdiakonatem, który, jak wspomnieliśmy, uważano za wyższe święcenie jednakże z ustanowienia tylko kościelnego.

Liturgia święceń diakona, prezbitera i biskupa zawsze zawierała modlitwę o udzielenie daru Ducha Świętego, włożenie rąk biskupa i modlitwę konsekracyjną. W średniowieczu dołączono śpiew Litanii do Wszystkich Świętych, a także namaszczenie rąk (prezbitera) i głowy (biskupa) oraz przekazanie szat liturgicznych i naczyń właściwych danemu stopniowi sakramentu święceń. W Kościele łacińskim święcenia wyższe wiążą się z zobowiązaniem zachowania celibatu. Obecnie celibat obowiązuje zawsze biskupów, prezbiterów i diakonów, którzy zamierzają przyjąć święcenia kapłańskie, bowiem po Soborze Watykańskim przywrócono możliwość bycia diakonem stałym również mężczyznom żonatym.